Ελληνική Επανάσταση του 1821

 

Ελληνική Επανάσταση
Ο Παλαιών Πατρών Γερμανός ευλογεί τη σημαία της Επανάστασης. Θεόδωρος Βρυζάκης, 1865.[1] Απεικόνιση του θρύλου της Αγίας Λαύρας.[2][3][4]
Χρονολογία	22 Φεβρουαρίου 1821 - 22 Ιανουαρίου 1830[3]
Τόπος	Σε περιοχές των Βαλκανίων (κυρίως στον ελλαδικό χώρο)
Έκβαση	Δημιουργία του ελληνικού κράτους
Εμπλεκόμενες πλευρές
Έλληνες επαναστάτες (1821)  Πρώτη Ελληνική Δημοκρατία (1822–1832) (Πύλος και Εκστρατεία του Μοριά):  Ρωσική Αυτοκρατορία  Ηνωμένο Βασίλειο  Βασίλειο της Γαλλίας  Οθωμανική Αυτοκρατορία  Εγιαλέτι της Αιγύπτου (Μόνο στις ναυμαχίες):  Μπεϊλίκ της Τύνιδας  Αντιβασιλεία του Αλγερίου
Ηγετικά πρόσωπα
Πολιτικοί:  Αλέξανδρος Μαυροκορδάτος  Ιωάννης Καποδίστριας Στρατιωτικοί:  Δημήτριος Υψηλάντης  Θεόδωρος Κολοκοτρώνης  Σουλτάνος Μαχμούτ Β΄  Ομέρ Βρυώνης  Δράμαλης  Ιμπραήμ Πασάς
Δυνάμεις
100.000 (περίπου)  Εγιαλέτι της Αιγύπτου 17.000 άνδρες 400 πλοία από τα οποία 54 πολεμικά
Απώλειες
εκτ. 25.000 εκτ. 40.000
Νεκροί άμαχοι: εκτιμάται έως και 105.000

Η Ελληνική Επανάσταση ή Επανάσταση του 1821 ήταν η ένοπλη εξέγερση των Ελλήνων εναντίον τηςΟθωμανικής Αυτοκρατορίας, με σκοπό την αποτίναξη της οθωμανικής κυριαρχίας και τη δημιουργία ανεξάρτητου εθνικού κράτους.

Οι απαρχές του ελληνικού εθνικού κινήματος εντοπίζονται στην ώριμη φάση του νεοελληνικού Διαφωτισμού, περί το 1800. Την περίοδο αυτή, η διάδοση της παιδείας συνοδεύτηκε με τη διάδοση αρχικά σε ελίτ με δυτικό προσανατολισμό της ιδέας της ύπαρξης ενός ελληνικού έθνους που συνδεόταν με την αρχαία Ελλάδα και δικαιούταν χωριστή πολιτική ύπαρξη. Μία από τις οργανώσεις που δημιουργήθηκαν μέσα σε αυτό το ιδεολογικό και πολιτικό κλίμα ήταν η Φιλική Εταιρεία, μια συνωμοτική οργάνωση που ιδρύθηκε το 1814 στην Οδησσό από τρεις Έλληνες εμπόρους με σκοπό την προετοιμασία μιας ελληνικής επανάστασης. Οι Φιλικοί είχαν αρχικά περιορισμένη επιτυχία, οικειοποιούμενοι, όμως, μια παράδοση ορθόδοξων προφητειών και αφήνοντας να εννοηθεί ότι είχαν τη στήριξη της τσαρικής Ρωσίας, κατάφεραν εν μέσω μιας κρίσης της εμπορικής ναυτιλίας, από το 1815 και εξής, να προσεταιριστούν παραδοσιακά ελληνορθόδοξα στρώματα.^[5]

Κατ' εφαρμογή ενός γενικότερου σχεδίου ο αρχηγός της Εταιρείας, Αλέξανδρος Υψηλάντης, εισέβαλε το Φεβρουάριο του 1821 στη Μολδοβλαχία, ενώ τον επόμενο μήνα οι Φιλικοί δημιούργησαν επαναστατικές εστίες από τη Μακεδονία ως την Κρήτη. Οι επαναστάτες αφορίστηκαν από τη σύνοδο του Πατριαρχείου Κωνσταντινουπόλεως, αλλά οι οθωμανικές αρχές προχώρησαν σε σφαγές αμάχων και εκτελέσεις προυχόντων, συμπεριλαμβανομένου του Πατριάρχη Γρηγόριου του Ε'. Η εκστρατεία του Υψηλάντη απέτυχε και σε σύντομο χρονικό διάστημα τα οθωμανικά στρατεύματα έσβησαν τις περισσότερες από τις επαναστατικές εστίες της ηπειρωτικής Ελλάδας, όμως οι επαναστάτες κατάφεραν να υπερισχύσουν στην Πελοπόννησο, τη Στερεά Ελλάδακαι σε πολλά νησιά του Αιγαίου.

Τα επόμενα δύο χρόνια οι Έλληνες νίκησαν τις στρατιές που έστειλε εναντίον ο Σουλτάνος Μαχμούτ Β΄, οργανώθηκαν πολιτικά και συνέστησαν προσωρινή κεντρική διοίκηση, η οποία επέβαλε την εξουσία της στους επαναστατημένους μετά από δύο εμφυλίους πολέμους. Οι οθωμανικές δυνάμεις με τη συνδρομή του Ιμπραήμ πασά της Αιγύπτου κατάφεραν να περιορίσουν σημαντικά την επανάσταση, αλλά η πτώση του Μεσολογγίου, το 1826, σε συνδυασμό με το κίνημα του Φιλελληνισμού, συνέβαλαν στη μεταβολή της διπλωματικής στάσης τωνευρωπαϊκών Μεγάλων Δυνάμεων, που είχαν αντιμετωπίσει με δυσαρέσκεια το ξέσπασμα της επανάστασης. Η διπλωματική ανάμιξη της Αγγλίας, της Γαλλίας και της Ρωσίας και η ένοπλη παρέμβασή τους με τη ναυμαχία του Ναυαρίνου, τη γαλλική εκστρατεία του Μοριά και το ρωσοτουρκικό πόλεμο συνέβαλαν στην επιτυχή έκβαση του αγώνα των Ελλήνων, αναγκάζοντας την Πύλη να αποσύρει τις δυνάμεις της αρχικά από την Πελοπόννησο και έπειτα από τη Στερεά Ελλάδα.

Το 1827 επιλέχτηκε ως πρώτος Κυβερνήτης της Ελληνικής Πολιτείας ο Ιωάννης Καποδίστριας, που ως τη δολοφονία του το 1831 ασχολήθηκε με την αναδιοργάνωση στο εσωτερικό και την προώθηση των ελληνικών θέσεων στο εξωτερικό. Από το 1827 και εξής συνομολογήθηκε μια σειρά συνθηκών και τελικά η ελληνική ανεξαρτησία αναγνωρίστηκε το 1830 με το Πρωτόκολλο του Λονδίνου. Τα σύνορα του νέου κράτουςοριστικοποιήθηκαν το 1832 στη γραμμή Αμβρακικού-Παγασητικού και αναγνωρίστηκαν τον ίδιο χρόνο με τησυνθήκη της Κωνσταντινούπολης.^[6] Μετά από χίλιες μάχες^[7] και μεγάλες ανθρώπινες απώλειες, το κράτος που προέκυψε ήταν περιορισμένο εδαφικά δίχως να περιλαμβάνει όλα τα εδάφη που κατοικούνταν από ελληνικούς πληθυσμούς. 

Ως πολίτευμα καθορίστηκε η μοναρχία, και μετά την άρνηση του του Βαυαρού πρίγκιπα του οίκου των Σαξ-Κοβούργων Λεοπόλδου, βασιλιάς διορίστηκε ο Βαυαρός πρίγκηπας Όθωνας, που έφτασε στην Ελλάδα το 1833. Το σύνθημα της επανάστασης, «Ελευθερία ή θάνατος», έγινε το εθνικό σύνθημα της Ελλάδας και από το 1838 η 25η Μαρτίου, επέτειος εορτασμού της έναρξής της επανάστασης, καθιερώθηκε ως ημέρα εθνικής εορτής και αργίας.