Μια επέτειος μνήμης, συμβόλων και θάρρους

ΤΟΥ ΓΙΩΡΓΟΥ ΒΑΪΛΑΚΗ

Είναι μία επέτειος μνήμης και συμβόλων, όπου η θυσία προτάχθηκε αντί της υποδούλωσης για να γραφτεί τελικά το περίφημο 'έπος του σαράντα'. Οι σύγχρονοι πόλεμοι του εικοστού αιώνα, πόλεμοι ολοκληρωτικοί, δεν κρίθηκαν μόνο στο επίπεδο των στρατηγών των επιτελείων, αλλά απαιτούσαν συνολική κινητοποίηση της κοινωνίας σε όλα τα επίπεδα. Και όπως έχει εύστοχα ειπωθεί, η ελληνική κοινωνία πήγε στον πόλεμο αυτό σύσσωμη 'με το χαμόγελο στα χείλη'. Οι φωτογραφίες των νέων με τα πολιτικά που μπαίνουν στο τρένο τραγουδώντας, για να ντυθούν στο χακί και να πολεμήσουν. Τα κρυοπαγήματα, το χιόνι που έγινε τάφος, τα συρματοπλέγματα, οι ξιφολόγχες, το γράμμα από το σπίτι, οι πυρετώδεις ανταποκρίσεις των δημοσιογράφων, οι φωτογραφίες από το μέτωπο, τα πρωτοσέλιδα των εφημερίδων με το 'ΟΧΙ', οι γελοιογραφίες με τον Ντούτσε, η επιστροφή των νικητών με το κεφάλι ψηλά, αγνώριστων όμως από τις κακουχίες, θα μείνουν για πάντα στην Ιστορία να υπενθυμίζουν ότι το μεγάλο αυτό επίτευγμα δεν ήταν απλώς ο αγώνας ενός έθνους που αντιστέκεται στον εχθρό. Πάνω απ' όλα, ήταν μια πράξη νίκης.

ΟΙ ΔΡΑΜΑΤΙΚΕΣ ΩΡΕΣ

Οι πρώτες πρωινές ώρες της 28ης Οκτωβρίου του 1940, είναι δραματικές, καθώς ο Ιταλός Πρέσβης στην Αθήνα, Εμανουέλε Γκράτσι, έδωσε ιδιόχειρα στον Ελληνα πρωθυπουργό Ιωάννη Μεταξά, στην οικία του δεύτερου στην Κηφισιά, τελεσίγραφο με το οποίο απαιτούσε την ελεύθερη διέλευση του ιταλικού στρατού από την ελληνοαλβανική μεθόριο. Επειτα από την άρνηση του πρωθυπουργού, το περίφημο 'ΟΧΙ', ιταλικές στρατιωτικές δυνάμεις άρχισαν τις επιχειρήσεις εισβολής στην Ελλάδα. 'Alors, c'est la guerre' ('λοιπόν, αυτό σημαίνει πόλεμο') είπε ο Μεταξάς στον Γκράτσι, στα γαλλικά που ήταν η επίσημη διπλωματική γλώσσα. Ο τελευταίος περιγράφει στα απομνημονεύματά του την σκηνή: ' 'Εχω εντολή κ. πρωθυπουργέ να σας κάνω μία ανακοίνωση' και του έδωσα το έγγραφο. Παρακολούθησα την συγκίνηση στα χέρια και τα μάτια του. Με σταθερή φωνή και βλέποντάς με κατάματα, ο Μεταξάς μου είπε: 'αυτό σημαίνει πόλεμο'.

Του απάντησα ότι αυτό θα μπορούσε να αποφευχθεί. Μου απάντησε 'όχι'. Του πρόσθεσα ότι 'αν ο στρατηγός Παπάγος...', ο Μεταξάς με διέκοψε και μου είπε 'όχι'! Εφυγα υποκλινόμενος με τον βαθύτερο σεβασμό, προ του γέροντος αυτού, που προτίμησε την θυσία αντί της υποδούλωσης'.

Στο μεταξύ, ο Χίτλερ συναντά στην Φλωρεντία τον Μουσολίνι ο οποίος του ανακοινώνει: 'Φύρερ, προελαύνουμε'. Δύο μόλις ώρες μετά την επίδοση του τελεσιγράφου και την άρνηση του Μεταξά, άρχισε η σύγκρουση, με εισβολή των ιταλικών στρατευμάτων στην Ηπειρο. Το μέτωπο είχε μήκος 150 χιλιομέτρων και βρισκόταν σε μια εξ ολοκλήρου ορεινή και εξαιρετικά δύσβατη περιοχή, με την οροσειρά της Πίνδου να χωρίζει στα δύο το θέατρο επιχειρήσεων: αυτό της Ηπείρου και εκείνο της Δυτικής Μακεδονίας.

Ο ελληνικός στρατός ανάγκασε τον ιταλικό σε υποχώρηση και μέχρι τα μέσα Δεκεμβρίου, σχεδόν το ένα τέταρτο του εδάφους της Αλβανίας είχε καταληφθεί από τους Ελληνες.

Η αντεπίθεση των Ιταλών, το Μάρτιο του 1941, απέτυχε, με κέρδος μόνο μικρές εδαφικές εκτάσεις στην περιοχή της Χειμάρρας. Η υποχώρηση των Ελλήνων άρχισε στις 12 Απριλίου του 1941, οπότε και στο πλευρό των Ιταλών είχαν αρχίσει να προελαύνουν οι Γερμανοί.

Οσο για την ιστορική άρνηση του Μεταξά, πέρασε στον τότε ελληνικό Τύπο με την λέξη 'ΟΧΙ', η οποία παρουσιάσθηκε για πρώτη φορά ως τίτλος στο κύριο άρθρο της εφημερίδας 'Ελληνικό Μέλλον', στις 30 Οκτωβρίου του 1940.

Η επέτειος γιορτάστηκε πρώτη φορά το 1941, στο προαύλιο του πανεπιστημίου Αθηνών όπου έγιναν ομιλίες από φοιτητές, ενώ την παραμονή είχε μιλήσει ο καθηγητής Κωνσταντίνος Τσάτσος που αρνήθηκε να κάνει ?άθη?α την 28η Οκτωβρίου, με αποτέλεσμα να απολυθεί από το Πανεπιστήμιο! Η δεύτερη επέτειος γιορτάστηκε στην πλατεία Συντάγ?ατος, ενώ το 1943 ο εορτασμός που έγινε στο κτίριο της Εθνικής Τράπεζας, στην πλατεία Κοτζιά, διακόπηκε από Γερμανούς, που υποχρέωσαν όσους συμμετείχαν να σταθούν με τα χέρια ψηλά μέχρι το βράδυ, ενώ έστειλαν είκοσι άτομα σε στρατόπεδα συγκέντρωσης.

Πάντως, η πρώτη επίσημη επέτειος έγινε το 1944, με παρέλαση ενώπιον του πρωθυπουργού Γεωργίου Παπανδρέου. Το 1952, η Εκκλησία της Ελλάδος αποφάσισε η γιορτή της Αγίας Σκέπης να μεταφερθεί από την 1η Οκτωβρίου στις 28 του μήνα, με το αιτιολογικό ότι η Παναγία βοήθησε στον πόλεμο τον ελληνικό στρατό.