Αλλάζουν τα επιστημονικά δεδομένα - Είναι πιθανό ο Μ. Αλέξανδρος να είναι θαμμένος στον Τύμβο Καστά

   Παραθέτουμε παρακάτω μια συνοπτική και εμπεριστατωμένη ιστορική ανάλυση που ενισχύει πολύ την πιθανότητα ο ένοικος του τάφου στον Τύμβο της Μεσολακκιάς να είναι ο Μ. Αλέξανδρος:

     Μερικοί συγγραφείς και ερευνητές  για να πιθανολογήσουν ότι  ο τάφος του Μ. Αλεξάνδρου μπορεί να είναι στην Μακεδονία, υποστηρίζουν ότι πιθανόν κάποια στιγμή να εκλάπη η μούμια του από την Αλεξάνδρεια και να μεταφέρθηκε κρυφά στην  Μακεδονία.

     Κατά την άποψη μου η σωρός του Μ. Αλεξάνδρου δεν μετέβη ποτέ στην Αλεξάνδρεια, αντίθετα αποτεφρώθηκε στη Μέμφιδα και σε σύντομο χρονικό διάστημα (περίπου 2-3 μήνες μετά)  μεταφέρθηκε  στην Μακεδονία από τον Αντίπατρο μαζί με τους δυο βασιλείς, τον Φίλιππο Γ’ τον Αρριδαίο και τον Αλέξανδρο Δ’ , υιό του Μεγάλου Αλεξάνδρου μετά από συναινετική απόφαση των διαδόχων στην σύσκεψη στον Τριπαράδεισο.

   Θα προσπαθήσω να αναπτύξω  επιγραμματικά σχεδόν το σκεπτικό, παρότι για το θέμα αυτό έγινε ομιλία περίπου 2,5 ωρών.

   Όπως είναι γνωστό η πομπή με την σωρό του Μ. Αλεξάνδρου  ξεκίνησε από την Βαβυλώνα προς τον  τόπο ταφής, ο οποίος ήταν κατά τον Παυσανία οι Αιγές στη Μακεδονία (Παυσανίας  1.6.3) ενώ κατά τον Διόδωρο  Σικελιώτη (18.3.5,  18.28.2-3)  ήταν η Αίγυπτος.

    Αυτή η διάσταση απόψεων είναι σημαντική διότι κατ' αρχήν είναι τελείως ασύμβατες και αφ' ετέρου μας αποπροσανατολίζει  καθώς αν γνωρίζαμε ποιος ήταν ο προορισμός της πομπής θα μπορούσαμε να υποθέσουμε που θα ευρίσκετο και ο κατασκευασθείς τάφος που ανέμενε το Μ. Αλέξανδρο.

Προσωπικά θεωρώ τον Παυσανία την πλέον αξιόπιστη πηγή καθώς  έχει αποδειχθεί έτσι σε πολλές περιπτώσεις και όσον αbφορά τον Αλέξανδρο επιβεβαιώνεται και από το Πάριο Χρονικό όπως θα δούμε.

    Άλλωστε όπως αναφέρει ο Διόδωρος ο Σικελιώτης,  ο Πτολεμαίος (ο Σωτήρ)  υφάρπαξε την σωρό και την πήγε και την έθαψε στην Αλεξάνδρεια, πράγμα που είναι αδύνατον να ισχύει καθώς η Αλεξάνδρεια τότε ήταν χωριό, ο Πτολεμαίος ο Σωτήρ  δεν  πρόφτασε να την δει ως πόλη, τη δε σωρό μετέφερε ο υιός του Πτολεμαίος Β’ ο Φιλάδελφος.  

Είναι γνωστό ότι ο Διόδωρος δεν είναι και τόσο αξιόπιστος στον συνδυασμό των πηγών που χρησιμοποιεί. Και έτσι, εκτός αν υπάρχει κενό στο κείμενο του, συνδέει δύο χρονικές περιόδους που απέχουν πάνω από 40 χρόνια μεταξύ τους σε μια, πράγμα που είναι απαράδεκτο για κάποιον ιστορικό.

   Αν όμως υπάρχει κενό στο κείμενο είναι περίεργο που κατά σύμπτωση λείπει στο«κρίσιμο» αυτό σημείο. Όπως θα δούμε και σε ένα άλλο «κρίσιμο» σημείο σχετικό με το θέμα που συζητάμε, φαίνεται ότι λείπει κείμενο.

   Αυτές οι δύο συμπτώσεις είναι πολύ περίεργες και ίσως υποδηλώνουν ότι κάποιο χέρι ίσως εσκεμμένα απέκοψε κρίσιμες πληροφορίες για  το θέμα που μελετάμε.

   Έτσι λοιπόν η ιστορία λέει ότι  ο Πτολεμαίος  ο Σωτήρ, ο υιός του Λάγου, υφάρπαξε την σωρό κάπου κοντά στα σύνορα της Συρίας και την μετέφερε στην  Αίγυπτο. 

    Σύμφωνα με τον Παυσανία 1.6.3 ο Μ. Αλέξανδρος ετάφη στη Μέμφιδα  σύμφωνα με τον Μακεδονικό νόμο, πράγμα περίεργο ως αναφορά από τον Παυσανία, καθώς θα αρκούσε απλώς μια αναφορά ότι ετάφη, ή αν ήθελε να το εξειδικεύσει θα έλεγε ότι ετάφη σύμφωνα με τα Αιγυπτιακά έθιμα (αν πράγματι ετάφη ως  μούμια). Θεωρώ αδύνατο και αδιανόητο να υπογραμμίζει ότι ετάφη σύμφωνα με το Μακεδονικό νόμο   χωρίς να έχει αποτεφρωθεί, πόσο μάλλον αν ετάφη ως μούμια.

   «Περδίκκᾳ νομίζων εὔνουν καὶ δι᾽ αὐτὸ οὐ πιστὸν αὑτῷ, καὶ Μακεδόνων τοὺς ταχθέντας τὸν Ἀλεξάνδρου νεκρὸν ἐς Αἰγὰς κομίζειν ἀνέπεισεν αὑτῷ παραδοῦναι· καὶ τὸν μὲν νόμῳ τῷ Μακεδόνων ἔθαπτεν ἐν Μέμφει» -Παυσανίας  – Αττικά 1.6.3 )

   Άλλωστε όταν χρειάστηκε τόνισε την Αιγυπτιακή προσέγγιση του Φιλάδελφου και την απόκλιση του από τα Μακεδονικά έθιμα.  (βλέπε παρακάτω)

Το  ότι ο Μ. Αλέξανδρος ετάφη στη Μέμφιδα  το  αναφέρει και το Πάριο Χρονικό : 

    Το Πάριο Χρονικό θεωρείται πολύ αξιόπιστο, μιας και αποδίδει μεγάλη σημασία στα γεγονότα που αφορούν τον Πτολεμαίο και τον Φιλάδελφο καθώς ο δεύτερος ήταν διοικητής του νησιού την εποχή που φτιάχθηκε η επιγραφή (263-262).

    Δεν αναφέρει την μεταφορά του Μ. Αλεξάνδρου στην Αλεξάνδρεια μέχρι το 299  που σταματά η επιγραφή. Εάν ο Αλέξανδρος είχε μεταφερθεί  μέχρι το 299 τότε το Πάριο Χρονικό θα το ανέφερε, αλλιώς θα υπήρχε ένα σημαντικό κενό στην επιγραφή η οποία θα έδινε λανθασμένη εντύπωση ότι ο Μ. Αλέξανδρος  παρέμεινε στη Μέμφιδα. Συνεπώς είναι λογικό να υποθέσουμε ότι ο Μ. Αλέξανδρος παρέμεινε στη Μέμφιδα μέχρι τουλάχιστον  το έτος που ο  Φιλάδελφος ανέλαβε την βασιλεία της Αιγύπτου μετά το θάνατο του Πτολεμαίου .

    Το ότι την σωρό του Αλεξάνδρου την μετέφερε στην Αλεξάνδρεια ο Φιλάδελφος το αναφέρει και ο Παυσανίας :

(«οὗτος ὁ Πτολεμαῖος Ἀρσινόης ἀδελφῆς ἀμφοτέρωθεν ἐρασθεὶς ἔγημεν αὐτήν, Μακεδόσιν οὐδαμῶς ποιῶν νομιζόμενα, Αἰγυπτίοις μέντοι ὧν ἦρχε. δεύτερα δὲ ἀδελφὸν ἀπέκτεινεν Ἀργαῖον ἐπιβουλεύοντα, ὡς λέγεται, καὶ τὸν Ἀλεξάνδρου νεκρὸν οὗτος ὁ καταγαγὼν ἦν ἐκ Μέμφιδος» - -Παυσανίας  – Αττικά  1.7.1)

   Άρα ο Μ. Αλέξανδρος παρέμεινε θαμμένος στη Μέμφιδα για περίπου 40 χρόνια.

   [Αν δεν έκανε την αναφορά της μεταφοράς της σωρού του Μ. Αλεξάνδρου  στην Αλεξάνδρεια ο Παυσανίας, πάλι αυτή η «κρίσιμη» μη αναγραφή της  μεταφοράς, ίσως να μας κινούσε την υποψία]

   Άρα, κατά την άποψη μου ο Πτολεμαίος αποτέφρωσε το Μ. Αλέξανδρο και τον έθαψε στη Μέμφιδα, όπου από ό,τι προκύπτει από αρχαιολογικά δεδομένα,   πρέπει να ετάφη στον ναό του φαραώ Νεκτανεβώ ΙΙ.

    Ως σωματοφύλακας του  Μ.Αλεξάνδρου και πιστός του φίλος και αυτός που του έσωσε την ζωή σε κάποια μάχη  «όταν από τους Οξυδράκες κινδύνεψε ο Μ. Αλέξανδρος, αυτός τον υπερασπίστηκε περισσότερο από τους άλλους εταίρους» (Παυσανίας 1.6.2),  εξ ου και το προσωνύμιο Σωτήρ,  δεν πιστεύω ότι θα έθαψε το Μ. Αλέξανδρο ως μούμια, άλλωστε το  έδειξε όταν μετά την ήττα του Περδίκκα απέδωσε τις πρέπουσες τιμές στους νεκρούς του Περδίκκα και έστειλε τα οστά τους στη Μακεδονία.

    Κατ’ άρχήν γιατί να το έκανε αυτό ο Πτολεμαίος ;  Ήθελε μήπως να αναλάβει αυτός τη θέση του Περδίκκα και να ορισθεί αντικαταστάτης του Μ. Αλεξάνδρου ;

   Η απάντηση είναι όχι, διότι μετά την δολοφονία του Περδίκκα, ο στρατός του πρότεινε να αναλάβει αυτός αντικαταστάτης του Περδίκκα, πράγμα που αρνήθηκε.

   Εκεί μάλιστα «δικαιολογήθηκε για την στάση του» στον στρατό. Δεν μπορώ να φανταστώ καμία  άλλη εξήγηση που να έδωσε και να έπεισε τον στρατό από αυτή στην οποία να τους διαβεβαίωσε ότι υφάρπαξε την σωρό  όχι για ίδιον όφελος, τήρησε τα πάτρια όσον αφορά την σωρό του Μ. Αλεξάνδρου και ότι ήταν πρόθυμος να επιτρέψει την μεταφορά της στη Μακεδονία.

  

  

    Άλλωστε ο Πτολεμαίος είχε αρνηθεί να οριστεί αντικαταστάτης του Μ. Αλεξάνδρου αμέσως μετά το θάνατο του, αλλά είχε προτείνει να περιμένουν μέχρι ότου γεννούσε η Ρωξάνη και αν γεννούσε υιό να ανελάμβανε  αυτός ως αντικαταστάτης, πράγμα που δεν έγινε αποδεκτό.

    Όπως λέει και ο Παυσανίας (6.2)  : «Όταν ο Αλέξανδρος πέθανε , ο Πτολεμαίος εναντιώθηκε σε όσους επιθυμούσαν να δοθεί όλη η εξουσία στον υιό του Φίλιππου Αρριδαίο. Αυτός ήταν ο αίτιος που τα υποταγμένα έθνη διαιρέθηκαν σε βασίλεια»

    Άρα νομίζω ότι το πιο πιθανό είναι ότι η υφαρπαγή της σωρού του Αλεξάνδρου πολύ πιθανόν θα είχε ως κίνητρο την διασφάλιση του διαδόχου του Μ. Αλεξάνδρου, του Αλεξάνδρου Δ’ (η Ρωξάνη είχε ήδη γεννήσει).

    Ο Περδίκκας, από ό,τι  γνωρίζουμε εξεστράτευσε στην Αίγυπτο για να αποσπάσει την σωρό του Μ. Αλεξάνδρου από τον Πτολεμαίο Σωτήρα, όμως ηττήθη και εδολοφονήθη. Λίγους μήνες μετά ο Αντίπατρος, ο οποίος ορίσθηκε αντιβασιλεύς, συνεκάλεσε στον Τριπαράδεισο  σύσκεψη των διαδόχων του Μ. Αλεξάνδρου με σκοπό να διευθετηθούν οι διαφορές μεταξύ των διαδόχων του Μ. Αλεξάνδρου.

    Όσον αφορά τον Πτολεμαίο ουσιαστικά επιβραβεύτηκε για την μέχρι στιγμή στάση του, πράγμα που θεωρώ περίεργο αν δεν είχε δώσει εξηγήσεις για  την στάση του όσον αφορά την σωρό του Μ. Αλεξάνδρου και εξακολουθούσε να την κατέχει.

   Aφού επανακαθορίσθηκαν οι επικράτειες του καθενός, αποφασίσθηκε η μετάβαση των δύο βασιλέων (Φιλίππου Γ’ του Αρριδαίου και του Αλεξάνδρου Δ’, υιού του Μ. Αλεξάνδρου) στη Μακεδονία. Υποστηρίζω ότι είναι πολύ πιθανό μαζί με τους βασιλείς να μετεφέρθησαν και τα οστά του Μ. Αλεξάνδρου ώστε να ενταφιασθεί στη Μακεδονία, στον ήδη κατασκευασθέντα  τάφο,  από τον υιό του Αλέξανδρο Δ’ και να τηρηθούν έτσι τα Μακεδονικά έθιμα.

 

      Το σημείο αυτό είναι το άλλο «κρίσιμο» σημείο (όπως αναφέρθηκε και στην περίπτωση του Διόδωρου του Σικελιώτη παραπάνω)  στο οποίο φαίνεται ότι λείπει κείμενο. Και είναι«κρίσιμο» το σημείο μιας και εδώ θεωρώ ότι αποφασίσθηκε η  μυστική μεταφορά των οστών του Αλεξάνδρου στη Μακεδονία με κοινή απόφαση των διαδόχων. Άλλωστε- και αυτό είναι περίεργο -  κανένας από τους άλλους διαδόχους δεν εξέφρασε ποτέ δυσφορία ή κινήθηκε κατά του Πτολεμαίου αν ήταν πραγματικότητα ότι παρακρατούσε την σωρό του Αλεξάνδρου,  τουναντίον επιβραβεύτηκε όπως είδαμε παραπάνω, πράγμα που όμως ίσως εξηγείται από τη συναινετική απόφαση μεταφοράς των οστών του Μ. Αλεξάνδρου στη Μακεδονία.

Πράγματι , όπως επισημαίνεται στην έκδοση των έργων του Διοδώρου του Σικελιώτη από τις εκδόσεις Loeb  του Πανεπιστημίου Harvard, στο συγκεκριμένο σημείο υπάρχει ένα μεγάλο κενό, πράγμα που διαπιστώνεται από το ότι λείπει η καταγραφή κάποιων γεγονότων. Ίσως στο κείμενο που λείπει να υπάρχει και σχετική αναφορά για την τύχη των οστών του Μ. Αλεξάνδρου. Το αν το κενό αυτό είναι εσκεμμένο ή όχι δεν μπορούμε να πούμε, αλλά κατά σύμπτωση (;) αφορά το ίδιο θέμα, όπως ακριβώς αναφέρθηκε παραπάνω  και για το προηγούμενο «κρίσιμο» σημείο.

   Ο Πτολεμαίος Β΄ ο  Φιλάδελφος, υιός του Πτολεμαίου του Σωτήρος, ήταν λοιπόν αυτός που μετέφερε, μετά από περίπου  40  χρόνια, την (υποτιθέμενη) σωρό (μούμια) του Μ. Αλεξάνδρου στην Αλεξάνδρεια  (σύμφωνα με τον  αξιόπιστο Παυσανία), την οποία και έκανε πρωτεύουσα της Αιγύπτου, θεωρώντας ότι κανείς δεν θα μπορούσε να τον διαψεύσει (αφού η μεταφορά των οστών του Μ. Αλεξάνδρου στη Μακεδονία έγινε μυστικά και δεν είχε καταγραφεί/αναφερθεί από κανέναν και λόγω  του μεγάλου χρονικού διαστήματος που είχε περάσει από τότε-περίπου 40 χρόνια). 

   Έτσι, ο Πτολεμαίος Β΄ ο  Φιλάδελφος  χρησιμοποιώντας κάποια μούμια, από τις χιλιάδες που υπήρχαν στην Αίγυπτο, και χρησιμοποιώντας την ως σωρό του Μ. Αλεξάνδρου,εκμεταλλεύτηκε το  όνομα του Μ. Αλεξάνδρου (τόσο  αυτός όσο και όλοι οι υπόλοιποι διάδοχοι του)  για πολιτικούς λόγους τόσο για έλεγχο των εντοπίων όσο και (στην συνέχεια οι διάδοχοι του) για εντυπωσιασμό των Ρωμαίων.  Ο Πτολεμαίος Β’, καθώςδεν είχε καμιά επαφή με το Μ. Αλέξανδρο, δεν εδεσμεύετο ηθικά ώστε να παρουσιάζεται, για ίδιον όφελος , να κατέχει  και να εκμεταλλεύεται την (δήθεν) σωρό του Μ. Αλεξάνδρου. 

    Ο ίδιος ο Παυσανίας στο 1.7.3 μας λέει ότι ο Πτολεμαίος ο Φιλάδελφος δεν ήταν και τόσο οπαδός των Μακεδονικών παραδόσεων αλλά για να ελέγχει και να κρατά ικανοποιημένους τους υπηκόους του ακολουθούσε τα Αιγυπτιακά έθιμα. :  «Ο Πτολεμαίος αυτός , αφού ερωτεύτηκε την αδελφή του Αρσινόη, με την οποία είχαν τους ίδιους γονείς, την παντρεύτηκε, αντίθετα με τις Μακεδονικές παραδόσεις, αλλά σύμφωνα με τα έθιμα των Αιγυπτίων, τους οποίους κυβερνούσε».

    Εδώ λοιπόν διευκρινίζει ότι ο Φιλάδελφος ακολουθούσε την Αιγυπτιακή πρακτική, ενώ προηγουμένως μας είπε ότι ο Πτολεμαίος ο Σωτήρ ακολουθούσε το Μακεδονικό νόμο! 

   Σαφής αντιδιαστολή για να μας ξεκαθαρίσει τι έγινε με την σωρό του Μ. Αλεξάνδρου!

    Άλλωστε μια τέτοια πρακτική εξαπάτησης με χρήση  «αντιγράφου μούμιας» φέρεται ότι υιοθέτησε ο Πτολεμαίος ο Σωτήρ, ο οποίος για να παραπλανήσει τον Περδίκκα που τον κυνηγούσε για να ξαναπάρει την σωρό του Μ. Αλεξάνδρου, χρησιμοποίησε μια μούμια την οποία άφησε μέσα στην άμαξα που μετέφερε τον Αλέξανδρο και έτσι ο Περδίκκας νόμιζε ότι πράγματι ήταν ο Μ. Αλέξανδρος, και μέχρι να καταλάβει την απάτη ο Πτολεμαίος είχε φτάσει στην Αίγυπτο με την σωρό του Μ. Αλεξάνδρου :

«ἐπεὶ δὲ κατέλαβε τὸν Πτολεμαῖον, ὑπὲρ  τοῦ νεκροῦ μάχη καρτερὰ πάνυ σφόδρα ἐγένετο, ἀδελφὴ τρόπον τινὰ τῆς ὑπὲρ τοῦ εἰδώλου τοῦ ἐν Τροίᾳ, ὅπερ Ὅμηρος ᾄδει, λέγων ὑπὲρ Αἰνείου τὸν Ἀπόλλωνα ἐς μέσους ἐμβαλεῖν τοὺς ἥρωας. ἀνέστειλε  δὲ τὴν ὁρμὴν τοῦ Περδίκκα ὁ Πτολεμαῖος· εἴδωλον  γὰρ ποιησάμενος ὅμοιον Ἀλεξάνδρῳ κατεκόσμησεν ἐσθῆτι βασιλικῇ καὶ ἐνταφίοις ἀξιοζήλοις. εἶτα τοῦτο ἀναπαύσας ἐπὶ μίαν τῶν Περσικῶν ἁμαξῶν, τὸ ἐπ’αὐτῆς κατεσκεύασε φέρτρον μεγαλοπρεπῶς ἀργύρῳ καὶ χρυσῷ καὶ ἐλέφαντι· καὶ τὸ μὲν ὄντως Ἀλεξάνδρου σῶμα λιτῶς καὶ ὡς ἔτυχε προύπεμψε κρυπταῖς ὁδοῖς καὶ ἀτρίπτοις. ὁ δὲ Περδίκκας καταλαβὼν τὸ τοῦ νεκροῦ φάσμα καὶ τὴν διασκευασθεῖσαν ἁρμάμαξαν ἀνεστάλη τοῦ δρόμου, οἰόμενος ἔχειν τὸ ἆθλον· ὀψὲ δὲ ἔμαθεν ἀπατηθείς, ἡνίκα διώκειν οὐκ εἶχε» - AELIANUS – VARIAHISTORIA 12.64

Συμπερασματικά καταλήγω στα εξής: 

-     Ο εμφανής προορισμός της σωρού του Μ. Αλεξάνδρου ήταν οι Αιγές της Μακεδονίας, όμως ο πραγματικός προορισμός ήταν η Αμφίπολη.

-     Η πομπή που μετέφερε την σωρό του Μ. Αλεξάνδρου ξεκίνησε δύο χρόνια μετά τον θάνατο του, που οφείλεται στο ότι ετοιμαζόταν ο τάφος όπου θα ενταφιάζετο ο Αλέξανδρος  (κατά σύμπτωση τόσος ήταν ο χρόνος κατασκευής του Τάφου της Αμφίπολης).

- Ο Πτολεμαίος  υφάρπαξε την σωρό  για να  διασφαλίσει τον υιό του Μ. Αλεξάνδρου,  Αλέξανδρο Δ’ .

- Η σωρός του Μ. Αλεξάνδρου αποτεφρώθηκε και ετάφη στη Μέμφιδα προσωρινά.

- Τα οστά του Μ. Αλεξάνδρου μετεφέρθησαν κρυφά στη Μακεδονία από τον Αντίπατρο, συνοδευόμενα από τον υιό του Μ. Αλεξάνδρου , τον Αλέξανδρο Δ’ και τον άλλο βασιλέα Φίλιππο  Γ’ τον  Αρριδαίο.

- Μετά από 40 χρόνια, ο υιός του Πτολεμαίου, ο Πτολεμαίος ο Φιλάδελφος, λόγω του ότι η μεταφορά των οστών του Μ. Αλεξάνδρου στην Μακεδονία  κρατήθηκε  μυστική και της παρόδου 40 χρόνων και πλέον από τότε, χρησιμοποιώντας μια τυχαία μούμια ως τη σωρό του Μ. Αλεξάνδρου, δημιούργησε ένα μύθο και συντήρησε την λατρεία του Μ. Αλεξάνδρου για ίδιον όφελος και όχι βέβαια σεβόμενος τον Αλέξανδρο, πράγμα που συνέχισαν και οι διάδοχοι του.  Το ότι οι μόνοι που ιστορικά έχουν δει την σωρό στην Αλεξάνδρεια είναι Ρωμαίοι μου δημιουργεί υποψίες μήπως όλες αυτές οι αναφορές είναι σκηνοθετημένες για να ικανοποιήσουν την ματαιοδοξία και το προφίλ των Αυτοκρατόρων  και δεν υπήρξαν πραγματικά.  Άλλωστε το ότι δεν υπάρχει αναφορά κάποιου Έλληνα  -εξ΄ όσον γνωρίζω- να έχει επισκεφτεί τον τάφο, ούτε υπάρχει κάποια περιγραφή  του «Σήματος» στην Αλεξάνδρεια  από Έλληνα, παρόλο που η Αλεξάνδρεια  ήταν σημαντικότατο  κέντρο της Ελληνικής σκέψης στα Ελληνιστικά χρόνια,  μου ενισχύει αυτήν την υποψία.

- Ο Τάφος της Αμφίπολης έχει όλα τα χαρακτηριστικά που αρμόζουν στον τάφο μιας προσωπικότητας σαν τον Αλέξανδρο.  Έτσι κατ’ εμέ , πέραν  πάσης αμφιβολίας, ο Τάφος της Αμφίπολης είναι ο Τάφος του Μ. Αλεξάνδρου, ο οποίος και κατεσκευάζετο  τα δύο χρόνια αναμονής της σωρού του Μ. Αλεξάνδρου στη Βαβυλώνα . Το αν ετάφη εκεί τελικά θα ισχύει αν επιβεβαιωθούν οι υποθέσεις που κάνω, που πάντως δεν είναι απίθανες, τουναντίον είναι νομίζω οι πιο ρεαλιστικές από όσες γίνονται κατά καιρούς.

    Το μόνο βέβαιο είναι ότι τελικά η ανασκαφή στην Αμφίπολη, σε πολύ λίγο χρόνο, θα επιβεβαιώσει ή θα καταρρίψει αυτές τις υποθέσεις.

Μέχρι τότε ας ελπίζουμε να έχουμε καλά νέα.